De Naam Adrianus
De betekenis van een pausnaam.
De Latijnse uitdrukking Nomen est omen (de naam is een voorteken) is zeker van toepassing bij de keuze van een pausnaam. Een gekozen paus kiest een naam die voor hem betekenisvol is. Dat was echter niet vanaf het begin bij de aanwijzing van Petrus als rots waarop de kerk wordt gebouwd. De eerste paus die zijn naam veranderde was paus Johannes II (533-535). Zijn eigen naam was Mercurius, de Romeinse God voor de handel, en dat leek hem niet erg passend voor een paus. Hij wilde met ‘Johannes’ bovendien zijn voorganger eren.
Sinds de tiende eeuw nemen pausen vrijwel altijd een nieuwe naam aan. De naam is een programma en duidt de richting van een pontificaat aan. De nieuw tot paus gekozen kardinaal maakt die naam bekend bij de aanvaarding van zijn ambt. Vanaf Gregorius V (996-999) wordt dit gebruikelijk voor alle pausen. Sindsdien hebben zij altijd namen van voorgangers aangenomen. De huidige paus Franciscus heeft deze regel doorbroken en een unieke pausnaam gekozen. Hij overwoog ook de naam Adrianus vanwege zijn hervormingskalender. Beide pontificaten komen overeen in het feit dat de maatregelen en leefwijze van deze twee pausen nogal afwijken van hetgeen daarvoor gebruikelijk was. Hun beider pontificaat roept ook verzet en tegenwerking op.
Adrianus heeft geen andere naam dan zijn doopnaam aangenomen. Hij heeft erover kunnen nadenken in de tijd tussen het eerste bericht aan hem vanuit Rome van zijn verkiezing op 22 januari 1522 (de verkiezing was op 9 januari) en de officiële mededeling op 9 februari. Omdat de kardinalen die hem de bulla met het resultaat van het conclaaf moesten overhandigen, maar steeds niet aankwamen in Spanje, besluit Adrianus om op 16 februari zijn ambt officieel te aanvaarden door dit notarieel te laten vastleggen in het bijzijn van een aantal getuigen. Er wordt geen reden gegeven voor zijn naamkeuze.
De naam wordt in het klassiek Latijn met een ‘H’ geschreven (Hadrianus), maar simpelweg met ‘A’ is even gebruikelijk. Volgens het Meertensinstituut betekent de naam: 'afkomstig uit Adria'. Dit is een plaats in de buurt van Venetië. Aan deze plaatsnaam ontleent ook de Adriatische Zee haar naam. ‘Adria’ wordt in verband gebracht met het Latijnse woord ater 'dofzwart, donker', vanwege het donkere zand langs de kust van de Adriatische Zee. Dit is een mooie verwijzing naar de donkere tijden waarin het pontificaat zich afspeelt: reformatie, dreiging van de Turken.
Andere pausen met de naam Adrianus
Paus Adrianus I, afkomstig uit Rome, speelde in de achtste eeuw een belangrijke rol in de relatie tussen Karel de Grote en het pausschap. De latere keizer kwam de paus te hulp toen deze bedreigd werd door de Lombardische legers. Paus Adrianus I ontving Karel de Grote op de stappen van de antieke Sint-Pieter en bood hem op zijn verzoek een verzameling kerkelijke juridische teksten aan: Collectio Dionysio-Hadriana (774). Het was een lang en vruchtbaar pontificaat: 772-795.
Paus Adrianus II kwam ook uit Rome. Hij was weduwnaar. Hij herstelde de banden met de Franken omdat deze verwaarloosd waren. Maar hij werd na vijf jaar pontificaat vergiftigd in 972.
Ook Adrianus III was in Rome geboren. Hij stierf in Noord-Italië onderweg naar Worms in 884 na zestien maanden pausschap.
Adrianus IV is de enige Engelse paus in de geschiedenis. Hij regeerde vijf jaar van 1154 tot 1159. Hij had een hervormingsagenda. Hij wilde de kerkelijke benoemingen weer in kerkelijke hand krijgen en weerde de invloed van vorsten en lokale heersers op de benoemingen van geestelijken. Dit kwam tot een groot conflict met keizer Frederik Barbarossa die hij wilde excommuniceren, ondanks het feit dat hij hem in 1155 nog in de Sint-Pieter tot Keizer van het Heilige Roomse Rijk had gekroond. De dood van paus Adrianus IV in 1159 verhinderde dat.
Adrianus V was maar vijf weken paus. Hij stierf in Viterbo voordat hij tot paus zou worden gekroond op 18 augustus 1276. Sterker nog: hij was niet eens tot priester of bisschop gewijd. In die tijd konden geestelijken kardinaal worden en dus aan het conclaaf deelnemen zonder een priesterwijding.
Heiligen met de naam Adrianus
De bekendste heilige Adrianus is Hadrianus van Nicomedië († 303). Deze Romeinse soldaat (feestdag 8 september) was zo onder de indruk van de standvastigheid van de christelijke martelaren dat hij zich bij hen aansloot. Na zijn marteldood kwamen relieken terecht in Rome: in het voormalige Senaatsgebouw (Curia) werd een Adrianuskerk gebouwd. (bron: heiligen.net)
Al even heroïsch kwam Adrianus van Hilvarenbeek aan zijn einde, maar dat was pas in 1572 na het einde van het pontificaat van onze paus Adrianus. Deze jongeman afkomstig uit Hilvarenbeek werd op vijftienjarige leeftijd monnik bij de Norbertijnen (officieel kanunnik van Premontré) in Middelburg. Hij was pastoor van Monster (‘monasterium’) geworden waar de parochie bediend werd door de ‘witheren’ zoals de Norbertijnen vanwege hun habijt ook genoemd werden. Daar werd hij in de pastorie overvallen door de geuzen die hem en zijn kapelaan meenamen en voegden ze bij de andere geestelijken die als martelaren van Gorcum bekend staan (bron: heiligen.net). De restauratie van het beeld van Adrianus van Hilvarenbeek is in 2009 betaald door wijlen Adrianus kardinaal Simonis, Bisschop Adrianus van Luyn en Deken Adrianus van der Helm.
Daarnaast kennen we nog Adrianus van Caesarea († 308), Adrianus van Canterbury († 710), Adrianus van Poshekhonye, Rusland († 1550), Adrianus van Dalmatië († 12e eeuw). Bovendien komt de naam voor in lijsten van martelaren uit de Romeinse tijd. Maar weinig is van hen bekend (bron: heiligen.net)